گزارش پایگاه اطلاع رسانی و پایش آثار اقتصادی کرونا به نقل از سپید، در سال‌های نه چندان دور، افرادی در جامعه ما بودند که تا تب می‌کردند خود را به بیمارستان‌های اروپایی و آمریکایی می‌رساندند و معالجه خود به دست خارجی‌ها می‌سپردند. این سفرها موجب می‌شد تا سالیانه مبالغ ارزی زیادی از کشور خارج شود. این سفرهای معالجاتی که امروزه از آن با عنوان گردشگری سلامت یاد می‌شود چند سالی است که جنبه عکس پیدا کرده است و ایران مقصدی برای خارجی‌ها شده است. پیشرفت‌های روزافزون پزشکی، ایجاد و توسعه مراکز درمانی بزرگ و هتل بیمارستان‌ها در ایران موجب شده تا با جذب گردشگران سلامت درآمد ارزی قابل توجهی عاید کشور‌شود. همین درآمد قابل توجه موجب شده است تا دلالان وارد این عرصه شده و بخواهند از این نمد برای خود کلاهی درست کنند. از سوی دیگر اختلافات بین وزارت بهداشت و وزارت میراث فرهنگی بر سر تولیت این حوزه و دخالت و عدم دخالت دفاتر مسافرتی و جهانگردی در امر پذیرش گردشگر مزید بر علت شده تا این حوزه با چالش‌هایی روبه‌رو شود. نمونه این موضوع را می‌توان در آگهی اخیری دید که چندی قبل به تبلیغ تور واکسن‌زنی پرداخته بود و رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت در این زمینه از وزارت میراث فرهنگی انتقاد کرد.
آسیب‌های گردشگری سلامت
سعید هاشم‌زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت با بیان اینکه بزرگترین آسیب گردشگری سلامت در کشور حضور دلال‌ها و افرادی با کمترین دانش و سابقه در حوزه پزشکی و گردشگری است به سپید، گفت: «حضور این افراد موجب شده تا خدمات بدون شناسنامه به گردشگران سلامت ارائه شود و ضمن ارائه خدمات در مراکزی که مورد تایید نیست، بسیاری از بیماران هم از این خدمات ناراضی باشند.» وی افزود: «اگر گردشگری سلامت به صورت سیستماتیک انجام شود می‌تواند ارزآوری قابل توجهی برای کشور و نظام سلامت داشته باشد، با توجه به این مسئله نخست، اقدام به آموزش نیروی انسانی در بیمارستان و شرکت‌ها کرده، پس از آن رفع نواقص در زنجیره تامین گردشگری سلامت را آغاز کردیم.»
هاشم‌زاده ادامه داد: «یکی از بزرگترین نواقصی که در این زنجیره وجود دارد، عدم وجود شرکت‌های تسهیل‌گر سلامت بود، تا پیش از این شرکت‌هایی وجود نداشتند که توانایی‌های بهداشتی و درمانی کشور را در خارج از مرز‌های ایران تبلیغ کرده و بتوان از این طریق، گردشگران سلامت را جذب و با کمک آژانس‌های معتبر نسبت به ورود آنها اقدام کنند. جذب گردشگران سلامت، اصول و روش خاص خود را دارد، لذا آیین‌نامه تاسیس شرکت‌های تسهیل‌گر تهیه و پس از ابلاغ آن به نظر می‌رسد که در این زمینه نباید نگرانی داشته باشیم.»
هاشم‌زاده بیان کرد: «عمده گردشگرانی که وارد ایران می‌شوند از کشور‌های عراق و افغانستان هستند، پس از آن پاکستان، کویت و سایر کشور‌های حوزه خلیج فارس بیشترین گردشگران سلامت به بیمارستان‌های ایران را دارند. بخش کوچکی از گردشگران سلامت نیز، اتباع ایرانی ساکن خارج از کشور هستند.»
وی یادآور شد: «در سال 97 حدود 70 هزار نفر بیمار خارجی برای دریافت خدمات بستری به بیمارستان‌های کشور مراجعه کرده‌اند، کل بیماران مراجعه‌کننده اعم از دریافت‌کننده خدمات بستری و سرپایی در سال 96 حدود 300 هزار نفر بوده که در سال 97 به بیش از 400 هزار نفر رسیده است، این در حالیست که ظرفیت کشور برای جذب بیمار خارجی بسیار بیشتر از آن چیزی است که در حال حاضر وجود دارد.
خسارت‌های کرونا
رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت در ادامه اظهار داشت: «در سال 98 هم بین 550 تا 600 هزار نفر گردشگر سلامت وارد کشور ما شده‌اند. از این تعداد، براساس آمار متقن و قطعی، حدود 133 هزار نفر در مراکز درمانی ما شامل بیمارستان‌ها و مراکز جراحی محدود تحت درمان قرار گرفته‌اند. بقیه هم برای دریافت خدمات سرپایی به کلینیک‌ها یا مطب‌های شخصی مراجعه کرده‌اند. از طرفی هر فرد گردشگر سلامت به طور میانگین عددی بین 2000 تا 2500 دلار در کشور هزینه می‌کند. بنابراین درآمد ارزی ما از گردشگری سلامت در سال 98، چیزی بین 1.2 تا 1.5 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.»
وی ادامه داد: «از سوی دیگر در شش ماهه نخست سال 99 به نسبت شش ماهه نخست سال 98 که حدود 300 هزار نفر گردشگر سلامت وارد کشورمان شدند، ما شاهد چیزی حدود 50 درصد کاهش ورود گردشگر سلامت به کشورمان بوده‌ایم. چرا که در شش ماهه نخست امسال، تنها 150 هزار نفر وارد کشور ما شده‌اند. بنابراین ما در طول 6 ماه، 150 هزار نفر گردشگر را از دست داده‌ایم که می‌توانستند 300 میلیون دلار ارز با خود وارد کشور کنند. از این رو می‌توان گفت کرونا در شش ماهه نخست سال جاری، 300 میلیون دلار به گردشگری سلامت ما آسیب زده است.» هاشم‌زاده بیان کرد: «همین آسیب به صنعت حمل و نقل، هواپیمایی، شرکت‌های هوایی، هتل‌ها و .. نیز وارد شده است. اگرچه کرونا علی‌رغم این آسیب‌ها فرصتی را نیز در اختیار شرکت‌ها، مراکز درمانی، هتل‌ها و... قرار داد تا به برنامه‌ریزی برای دوران پساکرونا پرداخته و به صورت منسجم‌تری به جذب گردشگر بپردازند. از سوی دیگر این بیماری به بسیاری از شرکت‌ها فرصت بازسازی و حضور در فضای مجازی داده است.» وی یادآور شد: «کرونا تقریباً بیشتر کشور‌های جهان از جمله کشور‌های مبدا گردشگر سلامت را تحت تاثیر قرار داد و موجب شد تا جلوی ورود گردشگر به کشور گرفته شود.»
مزیت‌های گردشگری سلامت ایران
هاشم‌زاده با بیان اینکه موتور محرکه گردشگری سلامت رقابتی بودن است، گفت: «علاوه بر کیفیت بالا، قیمت پایین خدمات پزشکی ایران از جمله دلایل ورود بیماران خارجی به ایران است. با توسعه‌ای که در فضای دیجیتال رخ داده، برنامه‌ریزی ما هم به سوی این هدف است. ضمن اینکه اولویت اصلی ما در این حوزه ساماندهی وضعیت پزشکی این بخش و سپس سایر بخش‌های مرتبط است.»
در حال حاضر 180 درمانی در کشور در حوزه گردشگری سلامت فعال هستند، که تقریبا 166 بیمارستان گواهینامه IPD یا بخش خدمات بین‌الملل دارند. ضمن اینکه حدود 20 شرکت تسهیل گر نیز تا سال گذشته موفق به دریافت مجوز و پروانه فعالیت شده بودند. ضمن اینکه شورای راهبری گردشگری سلامت نیز با حضور وزارت بهداشت، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، وزارت امور خارجه و سازمان نظام پزشکی نیز مسئولیت ساماندهی این حوزه را بر عهده دارد.
علی‌رغم این موضوعات اختلافاتی بین وزارت بهداشت و وزارت میراث فرهنگی در چگونگی پذیرش گردشگران وجود دارد. ازنظر وزارت بهداشت صفر تا 100 پذیرش بیمار در داخل کشور به دلیل تخصصی بودن فرآیند درمان باید بر عهده این وزارت خانه باشد. هاشم‌زاده در این رابطه گفت: «بیماری که وارد کشور می‌شود ممکن است در بدو ورود به کشور و قبل از پذیرش در بیمارستان نیاز به خدمات پزشکی داشته باشد. از سوی دیگر ما باید وضعیت بیمار پس از بازگشت به کشور را نیز پیگیری کنیم. به همین دلیل وزارت بهداشت باید از صفر تا 100 این موضوع را زیر نظر داشته باشد موضوع بازاریابی پزشکی نیز وجود دارد و در آن تمام مسیری را که یک بیمار باید طی کند تا به مقصد برسد و به کشور خود بازگردد روشن می‌کند، این یک فرایند تخصصی است و نمی‌توان آن را بدون نظارت نهاد متولی سلامت انجام داد.»
شرکت‌های مسافرتی و تخصص در امر جذب گردشگر
علی‌رغم نظر وزارت بهداشت، ولی‌الله تیموری، معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی ضمن تاکید بر همکاری‌های مستحکم با وزارت بهداشت جذب گردشگر در کشور را امری تخصصی دانست و به ایکنا، گفت: «تمامی شرکت‌هایی که مجوز بند ب(مجوز شرکت‌های خدمات مسافرتی) از وزارت میراث فرهنگی دارند می‌توانند به بیمارستان‌های دارای IPD (دپارتمان خدمات بین‌الملل) مراجعه و از آنها برای فعالیت در حوزه گردشگری سلامت معرفی‌نامه دریافت کنند. شرکت‌های تسهیل‌گر در حوزه گردشگری سلامت بدون ارتباط با شرکت‌های خدمات مسافرتی حق جذب گردشگر و معرفی آنها به بیمارستان‌ها را ندارند.»
تیموری یادآور شد: «در حال حاضر چهار هزار و 700 دفتر خدمات مسافرتی و جهانگردی مجوز دارند و چنانچه هر یک خواستار فعالیت در حوزه گردشگری سلامت باشند می‌توانند با وزارت میراث فرهنگی برای بیمارستان‌های داری IPD معرفی نامه دریافت کنند. اگر این بیمارستان‌ها نیز به آنها مجوز دریافت گردشگر سلامت ارائه دهند، می‌توانند در این حوزه فعالیت کنند. این توافقی است که در شورای راهبری سلامت انجام شده است.»
معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با تاکید بر اینکه تقسیم کار منطقی و تخصصی بین اعضای شورای راهبری گردشگری سلامت تنها راهبرد پیش‌رو برای جمع کردن دلالی در حوزه گردشگری سلامت است، گفت: «اهمیت این تقسیم کار بین وزارت بهداشت، وزارت امور خارجه و وزارت میراث فرهنگی بسیار زیاد است. تمامی اعضا باید به این درک برسند که جذب گردشگر صرفاً باید از طریق شرکت‌های خدمات مسافرتی انجام شود.»
وی تاکید کرد: «امیدواریم وزارت بهداشت به این باور برسد که گردشگری مجرای تخصصی خود را دارد و مسیر این مجرای تخصصی نیز مشخص است. هم بیمارستان‌های خصوصی و هم بیمارستان‌های دولتی باید صرفاً گردشگری را پذیرش کنند که از طریق این شرکت‌ها معرفی می‌شوند. گردشگری که خارج از این چارچوب مراجعه کند به واسطه دلال بازی آمده و این خلاف تمامی توافق‌ها بین اعضای شورای راهبری سلامت است.»
اشاره تیموری به تفاهم‌نامه‌ای است که سال گذشته بین دو وزارت‌خانه بهداشت و میراث فرهنگی منعقد شد، صدور پروانه تاسیس شرکت‌های گردشگر و اعطای مجوز به بیمارستان‌های دارای شرایط برای جلب گردشگر و پذیرش بیمار خارجی و همچنین نظارت بر تبلیغات و بازاریابی برای بیمارستان‌های ایران در آن سوی مرز‌ها از جمله مفاد این تفاهم‌نامه بوده است. به گفته مسئولان وزارت بهداشت هدف اصلی این تفاهم‌نامه نظارت بر ورود بیمار از طریق یک دالان امن به ایران و بازگشت او به کشور خود و پیگیری وضعیت سلامت او در آنجاست.
ساماندهی دلالان
در همین حال که وزارت بهداشت نسبت به آسیب دلالان به گردشگری سلامت انتقاد دارد، خشایار نیکزادفر، مدیرعامل شرکت مادر تخصصی توسعه ایران‌گردی و جهانگردی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در رابطه با گردشگری سلامت گفت: «رسالت ما در این حوزه سود مالی نیست بلکه کسب وجهه برای کشور است. گردشگری سلامت حوزه‌ای پول‌ساز است و متاسفانه دلالان زیادی نیز به این حوزه ورود پیدا کرده‌اند و در حال تخریب چهره ایران هستند، به طوری که گردشگران گرجستانی و آذربایجانی اخیرا به دلیل این وضعیت، ترکیه را جایگزین ایران کرده‌اند.»
بیشتر بخوانید:
وی افزود: «سفیر عمان در ایران نیز از هزینه‌های گران برای گردشگران سلامت این کشور به وزیر میراث فرهنگی شکایت کرده بود، با پیگیری‌های انجام شده مشخص شد که این هزینه‌تراشی از سوی رانندگان فرودگاه امام خمینی(ره) انجام شده است. حوزه گردشگری سلامت را تصحیح و حتی دلالان را بعد از ساماندهی به شکل مناسبی به کار می‌گیریم، دو شهر آستارا و بیله‌سوار را به عنوان پایلوت انتخاب کرده و سامانه‌ای را در آنها طراحی کرده‌ایم تا گردشگران سلامت بتوانند از طریق آن، خدمات مورد نیاز شامل پزشک و بیمارستان را انتخاب کنند. همچنین کانتری برای حمل و نقل گردشگران سلامت در فرودگاه امام خمینی(ره) مستقر کرده‌ایم تا این مسافران اسیر دلال‌های مسافربر نشوند.»
مدیرعامل شرکت مادر تخصصی توسعه ایران‌گردی و جهانگردی تاکید کرد: «اگر بتوانیم دلالی در این حوزه را با همکاری سایر ارگان‌های ذی‌نفع ساماندهی کنیم، وضعیت این حوزه از گردشگری روبه بهبود می‌رود، در غیر این صورت نباید آینده‌ای برای این صنعت متصور شد.»