به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی و پایش آثار اقتصادی کرونا (coronomy.ir) با رونق کسب‌وکارهای خانگی در چند سال اخیر، دولت طرحی را با عنوان طرح ساماندهی و حمايت از مشاغل‌خانگي پیاده کرد که براساس آن 340 شغل خانگی زودبازده مورد حمایت دبیرخانه ستاد ساماندهی و حمایت مشاغل خانگی قرار می‌گرفتند. این طرح با عنوان ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی ایران در سال 1389 در مجلس شورای اسلامی تصویب شد تا از طریق ارایه تسهیلات تا سقف یک میلیارد ریال به صورت وام قرض الحسنه با کارمزد چهار درصد مشاغل خانگی و کارآفرینی تقویت شوند. در چند ماه اخیر و همزمان با اوج گیری بیماری کرونا نیز وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به عنوان متولی حمایت از مشاغل خانگی، صورت مجوز مشاغل خانگی را الکترونیکی کرد تا افراد بدون نیاز به مراجعه حضوری در مراکز ثبت نام و ارائه مجوز، بتوانند فعالیت خود را پی بگیرند. از سال 1390 تا سال 1397 بیش از 3 میلیون نفر از شهروندان در سامانه مشاغل خانگی ثبت‌ نام کرده‌ اند و 50 درصد از این افراد، مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند. انتظار می‌رود در یک سال پیش رو، فعالان بخش مشاغل خانگی به چهار میلیون نفر افزایش پیدا کند.

امروزه این نوع از کسب‌وکارها به‌عنوان راهکاری مهم برای ایجاد اشتغال و درآمد در سراسر جهان، به‌شمار می‌آیند که ازجمله مزایای آن می‌توان به حذف هزینه‌های مربوط به خرید، رهن و اجاره کارگاه و ایاب و ذهاب، استفاده از نیروی کار سایر اعضای خانواده و ایجاد زمینه‌های کار خانوادگی، امکان انتقال تجارب از طریق آموزش غیررسمی به شیوه استاد- شاگردی بین اعضا و خانواده اشاره کرد.

به نظر می‌رسد تناسب مشاغل خانگی با فرهنگ کشور موجب شده تا این بخش در کشور ما نیز مورد توجه زیادی قرار گیرد و به‌عنوان یکی از سیاست‌های مثبت برای اشتغال مورد توجه باشد.

آن چه کسب و کار خانگی را نسبت به سایر کسب و کارها حائز اهمیت می کند خلق فرصت‌های  اشتغال با هزینه‌ای به مراتب پائین‌تر است. بر اساس تحقیقات انجام شده در هند سرمایه‌گذاری لازم برای ایجاد  یک  شغل  در  صنعت  فولادسازی  17هزار  دلار  و همین رقم برای تولید شغل در سایر  صنایع  سنگین چهار تا پنج هزار دلار برآورد می‌شود، در  حالی  که  ایجاد  یک  شغل  در  صنایع  خانگی به طور متوسط فقط به 117 تا  127 دلار سرمایه نیاز دارد.

سهم مشاغل خانگی در کاهش آمار بیکاری

هر چند آمار دقیقی از وضعیت شاغلان مشاغل خانگی در دسترس نیست ولی پیش‌بینی می‌شود رقمی بیش از 10 درصد از نرخ اشتغال کشور مربوط به مشاغل خانگی است و چنانچه این بخش مورد حمایت جدی قرار گیرد، می‌تواند پاسخی شفاف به نیازهای اشتغال کشور باشد و می‌توان با توسعه آن نرخ بیکاری را کاهش داد.

واقعیت آن است آمارهای متعددی از سهم مشاغل خانگی در اشتغال کشورهای مختلف ذکر می‌شود. بر اساس گزارش سازمان‌های بین‌المللی، 30 درصد کسب‌وکارهای خرد و متوسط را مشاغل خانگی تشکیل می‌دهند. آن‌طور که دفتر آمار اتحادیه اروپا اعلام کرده هلند با 13.7 درصد دارای بیشترین شاغلان خانگی است و در تمامی کشورهای عضو منطقه یورو و اتحادیه اروپا، شمار کسانی که دارای مشاغل خانگی هستند از شمار افرادی که از خانه برای دیگران کار می‌کنند، بیشتر است.

به‌علاوه «هر خانه، کارخانه و هر کارخانه، خانه است» شعار ملی تایوانی‌ها بود و آن‌ها با همین شعار توانستند جهش اقتصادی خود را با گسترش و حمایت کارهای خانگی تجربه کنند. کشور سوئیس که برترین تولیدکننده ساعت در جهان است، نیز بخش عمده فعالیت خود را در این زمینه یعنی تولید ساعت از طریق کارگاه‌های خانگی انجام می‌دهد.

اما در ایران هم مدت‌زمانی است بر روی مشاغل خانگی تمرکز شده است. پروانه مافی، عضو فراکسیون تولید و اشتغال مجلس دهم، درباره سهم مشاغل خانگی در اشتغال می‌گوید: گرچه آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد، اما با توجه به برآیند آمارهای ارائه‌شده می‌توان گفت رقمی بین 10 تا حداکثر 15 درصد از تولید ناخالص داخلی در کشور به فعالیت کسب‌وکارهای خرد و مشاغل خانگی و عمدتاً در حوزه‌های فرهنگی، هنری، صنایع‌دستی، تجارت الکترونیک و تولیدی‌های کوچک اختصاص دارد.

ابعاد بازار مشاغل خانگی در ایران

پژوهش‌های دانشگاهی بر اساس نمونه‌های مختلفی که در مناطق مختلف ایران انجام شده نشان دده است که نزدیک به 80 درصد فعالان مشاغل خانگی در ایران زنان هستند و گروه سنی 30 تا 34 سال نیز با 22.1 درصد، بیشترین طیف سنی شاغلان این بخش را تشکیل می‌دهد.

بر اساس همین یافته‌ها تنها کمتر از 15 درصد شاغلان بخش خانگی خود را در گروه بی‌سواد معرفی کرده‌اند و جالب‌تر این که بیش از نیمی از شاغلان تجربه تحصیلات آکادمیک دارند.

یکی از شاخص‌های جالب در پژوهشی که دانشگاه‌های علامه طباطبایی در این باره از 4360 نفر شاغل در بخش خانگی انجام داده، این است که حدود 40 درصد از فعالان کسب‌وکارهای خانگی پیش از فعالیت در این بخش، شاغل بوده‌اند. این شاخص نشان می‌دهد که مشاغل خانگی در حال تبدیل شدن به فرصت‌های جایگزین شغلی هستند.

کارشناسان می‌گویند که روند صعودی جمعیت شاغلان خانگی بدلیل افزایش تعداد فارغ التحصیلان در سال‌های اخیر به ویژه افزایش بانوان فارغ التحصیل است که تمایل زیادی به فعالیت در حوزه‌های اقتصادی و اشتغال دارند.

دکتر روح الله بیات اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه، در این باره با اشاره به اینکه حدود یک سوم صادرات چین مدیون فعالیت‌های اقتصاد خانگی است، ابراز می‌کند: همین امر موجب عرض اندام دوباره چین در پساکرونا خواهد شد، چون ساختار آن اقتصادی آن طوری است که افراد در شکل‌های مختلف زنجیره تولید خانگی می‌توانند کار کنند.

او تصریح می‌کند: ایران نیز می‌تواند با استقرار افراد در خانه‌ها، حفظ فاصله‌ی اجتماعی و جلب نظر تولیدکننده‌ها در دوره‌ی کرونایی و پساکرونایی فاصله‌اش را با دیگر کشورها زیاد کند. طوری که پدر و مادرها به همراه بچه‌ها در دورانی همچون قرنطینه تولید ارزش افزوده کنند.

بیات اظهار می‌کند: با توجه به شرایط کشورهای صنعتی همچون سالمندی جمعیت و وابستگی به کالاهای ارزان چینی، ما نیز می‌توانیم بازار خود را از جمله در اروپا داشته باشیم. فقط باید اراده کنیم، سطح تولید را افزایش داده و سازمان تولید را به سمت فضای مجازی، مشاغل خانگی و غیر حضوری ببریم.

این اقتصاددان تاکید می‌کند: با توجه به حساسیت مشتری روی تولید خانگی برخی محصولات، وزارت بهداشت و سازمان استاندارد نیز نقش مهمی در تامین استانداردها و تایید کالاها دارند تا موارد بهداشتی رعایت شود و از این فرصت به بهترین نحو بهره ببریم.