به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی و پایش آثار اقتصادی کرونا، موسسه عالی مدیریت و برنامه‌ریزی در گزارش هفتگی خود با انتشار بخش‌هایی از گزارش اخیر صندوق بین المللی پول، ده نمودار مورد توجه این صندوق را که در سال گذشته میلادی تحت تاثیر شیوع بیماری کرونا بیشترین تغییرات را نشان داده‌ و توجه بیشتری را از سوی اقتصاددانان جلب کرده‌اند، تحلیل و بررسی کرده است. در ادامه این نمودارها را مرور خواهیم کرد.
 

نمودار اول: افزایش شدید نااطمینانی

همان‌طور که در شکل 1 مشاهده می‌شود شاخص میزان نااطمینانی در دوران شیوع ویروس کرونا، بیشترین مقدار خود را از آغاز قرن بیست و یکم داشته است. از نظر تجربه‌ی تاریخی، افزایش نااطمینانی همواره با دوره‌های رشد اقتصادی کمتر و شرایط مالی بغرنج‌تر همراه بوده است. همین حالا نیز، تأثیرات اقتصادی در کشورهایی که بیشتر از سایرین تحت تأثیر شیوع این ویروس قرار گرفته‌اند قابل مشاهده است. با افزایش اقدامات هماهنگ‌شده می‌توان بار دیگر شرایط اطمینان و ایجاد ثبات در اقتصاد جهانی را به دست آورد.

شکل 1- افزایش شدید شاخص نااطمینانی بر اثر شیوع ویروس کرونا، صندوق بین‌المللی پول

نمودار دوم: افزایش میزان بیکاری در مشاغل مختلف

در ماه های اخیر، بحث‌های زیادی در مورد چگونگی تأثیر قرنطینه‌های عمومی روی افزایش نرخ بیکاری و چگونگی تاثیر پذیرفتن مشاغل مختلف از این قرنطینه‌ها، صورت گرفته است. نمودار شکل 2 افزایش نرخ بیکاری در ایام شیوع کووید19 و بحران مالی سال 2008 را نشان می‌دهد؛ به طور متوسط، افزایش نرخ بیکاری در بحران اخیر، بیش از دو برابر بحران مالی سال 2008 بوده است. همچنین نرخ بیکاری در مشاغلی که قابلیت دورکاری دارند در هر دو برهه‌ی بحرانی، کمتر افزایش یافته است. این مسئله نشان می‌دهد افرادی که در مشاغلی با قابلیتِ دورکاری فعالیت دارند، نه تنها به دلیل اینکه ماهیت شغل‌شان به شکلی است که فاصله‌ی اجتماعی و سایر ملزومات همه‌گیری کنونی را رعایت می‌کنند، بلکه از آنجایی که چنین افرادی، عموما مهارت و تحصیلات بالاتری دارند، کمتر از سایرین از بحران‌های اقتصادی آسیب می‌بینند.

شکل 2- افزایش میزان نرخ بیکاری در بحران کووید19 و بحران مالی سال 2008، صندوق بین‌المللی پول

نمودار سوم: چگونه ثروتمندان، ثروتمندتر  می‌شوند

نمودار شکل 3، ارتباط مستقیم بین قرار داشتن در صدک‌های درآمدی بالاتر و به دست آوردن بازدهی‌های بالاتر در سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مختلف را نشان می‌دهد. یعنی هر چقدر که یک فرد ثروتمندتر باشد، بازدهی بیشتری در بازار دارایی‌های مختلف به دست می‌آورد. اما چرا ثروتمندان سودهای بالاتری کسب می‌کنند؟ در نگاه اول شاید بتوان گفت افراد ثروتمند، دارایی‌های خود را بیشتر در سرمایه‌گذاری‌هایی با ریسک بالاتر قرار می‌دهند و این دارایی‌ها به طور متوسط بازدهی بالاتری دارند. اما تحقیقات نشان می‌دهد که افراد ثروتمند حتی با سرمایه‌گذاری‌هایی با ریسک کم‌تر نیز بازدهی‌های بالاتری کسب می‌کنند. این موضوع احتمالاً دلایلی مانند اینکه آن‌ها به فرصت‌های انحصاری سرمایه‌گذاری یا مدیران سرمایه‌گذاری بهتری دسترسی دارند، برمی‌گردد.

شکل 3 – ارتباط بین میزان ثروت، و کسب سودهای بیشتر در بازار سرمایه‌گذاری‌های مختلف، صندوق بین‌المللی پول

توضیح: پول، پول می‌آورد!  این ضرب‌المثل عامیانه را در این نمودار که به صورت کمی برای داده‌های سال 2004 تا 2015 کشور آمریکا رسم شده است، می‌توان مشاهده کرد. هر چقدر که فردی در صدک‌های بالاتر درآمدی قرار داشته باشد، بازدهی بیشتری از سرمایه‌گذاری در بازارهای مختلف به دست می‌آرود.
 

نمودار چهارم: افت گردشگری به‌واسطه‌ی شیوع کرونا و تاثیر آن بر تراز تجاری کشورها

قرنطینه‌های عمومی، لغو پروازها و بسته شدن مرزها باعث افت شدید در میزان سفرهای تعطیلات تابستانی شد. مشاهدات نشان می‌دهد در سال 2020، گردشگری بین‌المللی در حدود 70 درصد کاهش یافته است. نمودار شکل 4 تاثیر افت گردشگری را بر میزان صادرات، واردات و درنهایت تراز تجاری کشورهای مختلف بر حسب درصدی از تولید ناخالص داخلی نشان می‌دهد. مثلا در تایلند به واسطه‌ی کاهش میزان گردشگردی، میزان صادرات 8 درصد  تولید ناخالص داخلی و میزان تراز تجاری 6 درصد تولید ناخالص داخلی کاهش یافته است. اما در مقابل کشورهایی مثل بلژیک هم بوده‌اند که تاثیر گردشگری بر روی تراز تجاری‌شان در این ایام مثبت بوده است.

شکل 4 – تاثیر کاهش میزان گردشگری بر تراز تجاری برخی از کشورها، صندوق بین‌المللی پول

نمودار پنجم: دسترسی ضعیف‌تر به اینترنت، نابرابری‌ها را افزایش می‌دهد

اعمال قرنطینه‌های عمومی، دسترسی به اینترنت را برای انجام امور مختلف بسیار با اهمیت کرده است. در داخل یک کشور، دسترسی متفاوت گروه‌های مختلف به اینترنت، می‌تواند به طرق مختلفی باعث افزایش نابرابری شود. مثلا گروه‌های درآمدی پایین‌تر و روستاییان دسترسی کمتری به اینترنت دارند و همین مسئله در کوتاه‌مدت و بلندمدت می‌تواند روی آموزش ، فرصت‌های شغلی و ... برای آن‌ها تاثیر بگذارد و نابرابری را افزایش دهد. نمودار شکل 5 درصد دسترسی به اینترنت را برای کشورهای مختلف جهان نشان می‌دهد. بین کشورها نیز دسترسی ضعیف به اینترنت ممکن است باعث کاهش بهره‌وری در ایام شیوع کرونا شود. برآورد شده است که با افزایش یک درصدی سهم کاربران اینترنت در کشورهای مختلف، رشد سرانه‌ی اقتصادی به میزان 4/ 0 – 0/1 درصد افزایش یافته است.

شکل5 - درصد کاربران اینترنت در کشورهای مختلف، صندوق بین‌المللی پول

نمودار ششم: بحران همچنان ادامه دارد

نمودار شکل 6 میزان افزایش اختیاری کسری بودجه‌ی دولت‌‌، افزایش غیراختیاری کسری بودجه‌ی دولت و افزایش بیکاری در اثر شیوع کووید 19 را برای کشورهای منتخب نشان می‌دهد. این نمودار نشان می‌دهد با وجود اینکه با اتفاقاتی مانند دستیابی به واکسن، ممکن است بیماری کرونا در آینده‌ای نزدیک نابود شود، اما تاثیراتی که روی بخش‌های مختلف اقتصاد از جمله نظام بودجه‌ای و بازار کار کشورهای مختلف گذاشته است، همچنان با ما خواهد بود و زمان زیادی لازم است تا این بحران و اثرات آن به طور کامل از بین برود.

شکل 6 – تاثیر کرونا روی افزایش اختیاری کسری بودجه‌ی دولت، صندوق بین‌المللی پول

نمودار هفتم: کشورهای با میانگین سنی بالاتر، از سیاست‌های مالی تحریک‌کننده‌ی تقاضا کمتر نفع می‌برند

در همه‎گیری کووید19، سیاستگذاران در سراسر جهان برای حمایت از اقشار مختلف و اقتصاد، بسته‌های تحریک‌کننده‌ی تقاضا را که ترکیبی از پرداخت‌های انتقالی و کاهش مالیات‌‌ها است، انجام دادند. حتی قبل از بحران فعلی نیز، اهمیت سیاست‌های مالی در حال افزایش بود. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که میانگین سن یک کشور، هنگام اجرای این سیاست‌ها مهم است. همان‌طور که در نمودار شکل 7 مشاهده می‌شود، سیاست‌های مالیِ تحریک‌کننده‌ی تقاضا، در اقتصادهایی با جمعیت جوان، تأثیر قابل‌توجهی بر رشد اقتصادی در کوتاه‌مدت و بلندمدت دارند، اما این تأثیر در اقتصادهایی با میانگین سنی بالا، بسیار کم است. این نمودار برای سال‌های 1985 تا 2017 برای 17 کشور سازمان همکاری اقتصادی و توسعه است.

شکل 7 – تاثیر سیاست تحریکی مالی، به اندازه‌ی 1 درصد تولیدناخالص داخلی، روی رشد اقتصادی، صندوق بین‌المللی پول

نمودار هشتم: اخلال در داده‌ها، تأثیر کووید 19 در اندازه‌گیری نرخ تورم

قرنطینه‌ی عمومی باعث شده است که مردم سهم بیشتری از بودجه‌ی خود را صرف خرید غذا و هزینه‌های مسکن کنند؛ در حالی که افراد کمتری اقلامی مانند بلیط هواپیما و لباس می‌خرند. همچنین با پایین آمدن درآمدِ میلیون‌ها نفری که شغل خود را از دست داده‌اند، هزینه‌ها روی اقلام غیرضروری بسیار کاهش یافته است. شاخص قیمت مصرف‌کننده   این تغییرات ناگهانی در الگوی هزینه‌ها را منعکس نمی‌کند. زیرا وزن‌های به کار گرفته‌شده در این شاخص برای اقلام مختلف، به‌روز نمی‌شوند. در یک پژوهش با تخمین مخارج بدست آمده از داده‌های کارت‌های اعتباری برای تعدیل کردن وزن اقلام مختلف در شاخص قیمت مصرف‌کننده، نتیجه‌ای که به دست آمد این بوده است که تورم طی سه ماهه اول همه‌گیری بیش از آن چیزی است که برآورد و اعلام شده است.

نمودار شکل 8 در بازه‌ی زمانی بین فوریه و می، تفاوت بین شاخص قیمت مصرف‌کننده‌ی تعدیل‌شده و تعدیل‌نشده را بر اساس مناطق مختلف نشان می‌دهد (الماس‌های روی این نمودار تفاوت بین این دو شاخص را نشان می‌دهد). مشاهده می‌شود که در هفت منطقه از این هشت منطقه، شاخص تعدیل‌نشده کمتر از شاخص تعدیل‌شده است. این یعنی تورم واقعی در ایام شیوع کرونا بیشتر از تورم اندازه‌گیری‌شده است. به‌طور متوسط این اختلاف حدود 23/0 درصد است.

شکل 8 – مقایسه‌ی تورم بر اساس اوزان تعدیل‌شده و تعدیل‌نشده‌ی اقلام در شاخص قیمت مصرف‌کننده، صندوق بین‌المللی پول

نمودار نهم: مشکلات زباله در جهان

با بررسی داده‌ها مشخص شده است که کشورهای با درآمد بالاتر مانند ایالات‌متحده، دانمارک و نیوزیلند به طور سرانه حداقل دو برابر کشورهای در حال توسعه زباله تولید می‌کنند. نمودار شکل 9 نشان می‌دهد که هر یک از اقتصاد‌های پیشرفته، روزانه چه مقدار زباله به ‌ازای هر فرد تولید می‌کنند. به‌طور متوسط، در این کشورها روزانه حدود 1.4 کیلوگرم به‌ازای هر نفر زباله تولید می‌شود. با پیش‌بینی دو برابر شدن حجم زباله‌ی جهانی به 2.3 میلیارد تن در سال 2025، دولت‌ها می‌توانند با سیاست‌های مناسب رفتارهای مردم را تغییر دهند.

شکل 9 -  میزان زباله‌ی تولیدی برحسب کیلوگرم در هر روز به ازای هر نفر در کشورهای توسعه‌یافته، صندوق بین‌المللی پول

نمودار دهم: افکار عمومی درباره اتوماسیون

همه‌ی ما داستان‌های ترسناکی از پیامدهای مخربی که اتوماسیون در زندگی کاری افراد جامعه به همراه خواهد داشت، شنیده‌ایم. نمودار شکل 10، نظرات 11000 فرد از کارکنان 11 اقتصاد پیشرفته و در حال ظهور، درباره‌ی اتوماسیون را براساس ویژگی‌های شخصی مانند سن، تحصیلات و درآمد و همچنین ویژگی‌های کشورهای مختلف مانند میزان  اتوماسیون در حال حاضر، حمایت از نیروی کار و درحال توسعه بودن این کشورها، نشان می‌دهد.

به عنوان مثال کسی که دارای مدرک دانشگاهی است، در مورد تأثیر اتوماسیون در شغل خود نگاه مثبت‌تری دارد. همین امر در مورد افراد پردرآمد نیز صادق است. به همین ترتیب، شخصی که از کار خود راضی است، احتمالاً تصور مطلوب‌تری دارد. در مقابل، افراد با سن بالاتر و همچنین افراد با تجربه نوسانات شغلی بیشتر در گذشته، دیدگاه‌های بسیار منفی در این رابطه دارند. ویژگی کشورها نیز مهم است. شاید تعجب آور نباشد که پاسخ‌دهندگان از کشورهایی که از سال 2000 تا 2016 شاهد افزایش استفاده از ربات در کشورشان بوده‌اند، دیدگاه‌های منفی‌تری در مورد تأثیر اتوماسیون بر شغل خود داشته‌اند. پاسخ‌دهندگان در کشورهای در حال توسعه و همچنین کشورهایی که از درجه‌ی بالایی از حمایت نیروی کار برخوردار هستند، دارای تصورات مطلوب‌تری هستند.

شکل 10 -  نظرسنجی درباره‌ی اتوماسیون در 11 کشور درحال توسعه و توسعه‌یافته، صندوق بین‌المللی پول